[Ostad Morteza Mahjoobi]

بالاخره پس از مدتها انتظار کتاب «گلهای جاویدان» منتشر شد.
 

قیمت کتاب: 70 هزار تومان

این کتاب برای کاربران و اعضای عزیز با تخفیفی حدود 15 درصد (60 هزار تومان) به همراه یک حلقه dvd شامل تمامی برنامه های صوتی گلهای جاویدان مندرج در کتاب به عنوان هدیه تقدیم به علاقه مندان می گردد.
 

یک حلقه DVD شامل تمام برنامه های صوتی «گلهای جاویدان» مندرج در کتاب به عنوان هدیه برای کسانی که کتاب را تهیه می نمایند.

راه های ارتباطی جهت سفارش کتاب «گلهای جاویدان» :

کتاب «گلهای جاویدان» با مقدمه دکتر شاهین فرهت به زودی به دست علاقه مندان برنامه گلها خواهد رسید...

***

راه های ارتباطی با صفحه «گلهای جاویدان»:

کانال «گلهای جاویدان» در تلگرام:

https://telegram.me/golhayejavidan1
 

صفحه اینستاگرام «گلهای جاویدان» :

https://www.instagram.com/golhayejavidan1

صفحه فیسبوک «گلهای جاویدان» :

https://www.facebook.com/Golhaye-Javidan-1212746808779684
 

کانال «کتاب گلهای جاویدان» در تلگرام:

https://telegram.me/golhayejavidan3
 

دانلود قطعه ای در مایه بیات ترک

از زنده یاد استاد مرتضی خان محجوبی

لینک دانلود

عکسی زیبا از مقبره استاد مرتضی خان محجوبی

در گورستان ظهیرالدوله

استاد مرتضی خان محجوبی

در مایه ابوعطا

دانلود قطعه ابوعطا

پیانو‌نوازی‌های مرتضی محجوبی در بازار موسیقی تجدید نشر شد.

به گزارش خبرنگار بخش موسیقی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، این مجموعه که اولین بار زمستان سال 85 منتشر شده بود، چندی پیش توسط مرکز موسیقی بتهوون برای بار دوم به بازار موسیقی رسید. زنده‌یاد مرتضی محجوبی در این مجموعه در افشاری، بیات ترک، چهارگاه، دشتی، همایون،‌بیات اصفهات و اصفهان نواخته است.

علیرضا میرعلی نقی در یادداشتی برای این آلبوم نوشته است: «از بین مجموعه ارزشمند تکنوازان که - لوگوی شرکت آهنگ روز- 40 سال پیش روی صفحه وینیل منتشر کرد و امروز روی صفحه نقره‌ای سی دی انتشار می‌دهد، آلبوم تکنوازی پیانوی مرتضی محجوبی سرنوشت ویژه‌ای داشته است.

این تنها صفحه‌ای بود که کریم چمن‌آرا برای انتشار آن با شخص هنرمند وارد مذاکره نشد؛ چرا که حدود پنج سال از درگذشت او می‌گذشت و چاره‌ای نبود جز مراجعه به بازماندگان او و یا کلکسیونرهایی که نسخه‌هایی تمیز و سالم از نواخته‌های استاد را در مجموعه شخصی خود داشتند. انتهای دهه 1340 و سال‌های بعد از آن دوره رونق و استقبال از شیوه نوازندگی استاد جواد معروفی و دست پرورده نخبه او انوشیروان روحانی بود و به نظر می‌رسید که برداشت‌های قدیمی و به اصطلاح سنتی از پیانونوازی به شیوه مشیر همایون شهردار و مرتضی محجوبی دیگر مورد توجه نخواهد بود.

گذر تاریخ در مدتی کمتر از 40 سال حقیقتی دیگر را عیان کرد. ارزش‌های هنری و زیبایی‌های مکتب معروفی – روحانی (که از لحاظ زیباشناسی نسبت به مکتب محجوبی در اصطلاح اهل معماری قدری فرنگی‌ساز به نظر می‌آیند) به جای خود محفوظ ماند اما مرتضی‌خان و تلقی زیبای او از نوازندگی و نغمه پردازی فراموش نشد. بلکه از سر نو مطرح شد و هوادارانی از سراسر کشور هم پیدا کرد که برای فرا گرفتن این شیوه محضر درس تنها چراغ دار مکتب او خانم فخری ملک‌پور را می‌شناختند. در این میان آنچه که تاریخ و پسندهای زیباشناسی موسیقی کلاسیک ایرانی حکم به فراموشی آن داد، روش نوازندگی مشیر همایون شهردار بود که آن هم در زمان خود بی‌طرفدار نبود.»

این پژوهشگر موسیقی در بخش دیگری از این مقدمه نوشته است: «اما پیانو‌، ساز محبوب آهنگسازان و نوازندگان کلاسیک اروپای قرن نوزدهم و بعد از آن زیردست‌های مرتضی محجوبی برای سخن گفتن در ادبیات موسیقی دستگاهی ایرانی زبانی یافت که نه قبل از آن سابقه داشت و نه بعد از آن جانشین توانایی در حد و حدود مرتضی خان به خود دید.

این زبان متکی به زبان اجرایی تار ‌، سه‌تار و سنتور بود و از حالت‌های زیبای کششی که در کمانچه‌نوازی و آوازخوانی وجود دارد نیز بهره فراوان گرفت. در نوازندگی او تمام عناصر زیباشناسی موسیقی ردیف با تکلمی برازنده و آرسته و در عالی‌ترین سلیقه‌ای که قابل تصرف است، حس می‌شوند علاوه بر این فضای شخصی بی‌نظیری را نیز عیان می‌سازند که نوازندگان بزرگی چون حسن کسایی، رضا ورزنده، جلیل شهناز و در سطحی دیگر منصور صارمی و پرویز یاحقی از آن بهره‌های فراوان بردند.

میرعلی نقی در پایان نوشته است: «در این درج شش گوهر با زبانی دیگر از موسیقی کلاسیک ایران آشنا می‌شویم، زبانی که نبوغ موسیقایی مرتضی خان آن را با امکانات فنی پیانو و نه تکنیک‌های غربی پیانو قوام داده و به نام خود ثبت کرده است. این آلبوم که تحسین دریچه ورود آشنایی نویسنده این یادداشت به گلستان هنر نوازندگی استاد محجوبی در 32 سال پیش بود، هنوز تازگی خود را بیش از پیش دارد و نشر مجدد آن شاید تلنگری دیگر باشد به ذهن جویندگان زیبایی‌های رفیع موسیقی هم اکنون در سر درگم‌ترین شرایط تاریخی خود به سر می‌برد.»

حسین خان اسماعیل زاده

حسین خان اسماعیل زاده نوازنده مشهور کمانچه پسر اسماعیل کمانچه نواز بود. پس از فراگرفتن کمانچه نزد عمویش قلی خان، مدتی با دسته ی مطربان سرپولک همکاری می کرد، چون در نواختن کمانچه مهارت بسیار یافت و با انجمن اخوت نیز آشنایی پیدا کرد، به تشویق ظهیرالدوله در سلک اخوان صفا درآمد و نوازندگی در مجالس را کنار گذاشت، و در کلاس مشق کمانچه و تعلیم مشغول کار شد.

وی در جلسات انجمن اخوت هم شرکت می کرد و تکنواز کنسرتهای درویش و عارف بود. با مهارت فوق العاده ای که حسین خان در نواختن کمانچه داشت، با روی کار آمدن ویلن اغلب کسانی که می خواستند ویلن بزنند از محضر او استفاده می کردند. او ویلن را به سبک کمانچه روی زمین و گاه روی زانو می گذاشت و می نواخت و همان طور تعلیم می داد. از جمله شاگردان وی که در نوازندگی به شهرت رسیدند، می توان از رکن الدین خان مختاری، ابولحسن صبا، شهباز برمکی و ابراهیم خان منصوری نام برد. حسین یاحقی از شاگردان او در رشته ی کمانچه است.

حسین خان اسماعیل زاده آخرین و برجسته ترین کمانچه نواز دوران اخیر است که تکنیک درست و صحیح کمانچه را تثبیت کرده است. علاوه بر این از وی رنگها و پیش درآمد هایی باقی مانده که از جهت زیبایی و به خصوص از جهت تنوع و ریتم یا وزن کم نظیرند. یکی دیگر از شاگردان اسماعیل زاده، مرحوم جهانگیر مراد معروف به حسام السلطنه بود که همانند استادش قطعات چشمگیر زیادی خلق کرده است. حسین خان اسماعیل زاده نه فقط پایه گذار راستین کمانچه در قرن گذشته است، بلکه یکی از زبردست ترین آفرینندگان پیش درآمد و رنگ نیز محسوب می گردد.

استاد مرتضی خان محجوبی نزد ایشان معلومات ردیفی خود را تکمیل می کرده اند.
 

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-

حاجی خان عین الدوله ای (ضرب گیر)

فرزند آقا جان اول، از استادان کم نظیر تصنیف و ضرب بوده است. چون پیشخدمت ویژه عین الدوله بوده به حاجی خان عین الدوله ای معروف گردید. او را بزرگترین تصنیف خوان و ضربگیر زمان خود دانسته اند و گفته شده، به اندازه ای در خواندن آهنگهای ضربی و نواختن تنبک مهارت داشته که هنگام خواندن، کمبود ساز حس نمی شده است.

 او شاگرد اول حبیب سماع حضور در تنبک نیز بوده است. مرتضی محجوبی، ابوالحسن صبا، عبدالله دوامی و ملوک ضرابی از محضر او تلمذ کرده بودند. نقل کرده اند حاجی خان صدای دو دانگ مطبوعی داشت و در خواندن اشعار ضربی مبتکر بود و در فن نواختن تنبک و خواندن تصنیف و آهنگهای ضربی تسلط کامل داشت.

روح ا... خالقی ، مؤلف سرگذشت موسیقی ایران می نویسد : « از درویش خان  نقل است که او (مترونم) ارکستر بوده و از آنچه معروف است و همه اهل فن تصدیق دارند او را در زمان خود بهترین تصنیف خوان و تنبک نواز دانسته اند». او در کنسرت های گروه اخوت در سینما فاروس لاله زار تهران شرکت کرده و برنامه هایی را اجرا می کرد.

مرحوم مرتضی خان محجوبی نزد ایشان ضربی ها و تصانیف را دوره می کرده اند.

استادان مرتضی محجوبی (2)

حسین هنگ آفرین

حسین هنگ آفرین، معروف به حسین خان "ر" رئیس یکی از دسته های موزیک قزاق خانه بود. این شخص علاوه بر تحصیلات موسیقی نظامی چون از موسیقی ایرانی هم کاملا بهره مند بود و به نواختن سه تار آشنایی داشت، سمت معلمی موسیقی ایرانی را در مدرسه موزیک به دست آورد. نامبرده از شاگردان بسیار خوب میرزا عبدالله بود که سه تار را خوش می نواخت و به ردیف موسیقی ایرانی کاملاً احاطه داشت.

نواختن پیانو و ساز های بادی و ویولن را هم می دانست و کلاس خصوصی هم در منزل خود فراهم آورد. معروف است که در آن زمان چون برای نواختن موسیقی ایرانی و کوک کردن ویولن با تار، سیم اول ویولن را یک پرده پائین می آوردند و به جای این که آن را با نت "می" هماهنگ کنند، "ر" کوک می کردند و او وقتی می خواسته است ویولن شاگردان را کوک کند مکرر می گفته است: "ر بده" به حسین خان "ر" مشهور شده است.

هنگ آفرین ردیف دستگاه ماهور را که از استاد خود، میرزاعبدالله فراگرفته بود با ویولن نواخته و سالار معزز آن را نوشته و این نت ها بعدها در ایران به چاپ رسیده است که اکنون نسخه ای از آن در کتابخانه هنرستان موجود است. چون موسیقی ایرانی دارای پرده های مخصوصی است که در سبک موسیقی اروپایی، آن علامات موجود نیست، در این نوشته نت هایی که یک ربع پرده بالا رفته یا به اصطلاح موسیقی دان ها "کرن" شده، با خط کوچکی که علامت های "بمل" را قطع کرده، این نت ها را هم نشان داده است.

از شاگردان این استاد بزرگوار می توان به مرتضی خان محجوبی، ابوالحسن خان صبا و نصرالله زرین پنجه اشاره نمود.

مرحوم هنگ آفرین در سال 1288 شمسی برای ضبط صفحات گرامافون از راه روسیه روانه لندن گردید که در این سفر هنرمندانی چون سید حسین طاهرزاده، رضا قلی خان نوروزی، غلامحسین درویش خان، باقرخان رامشگر، میرزا اسدالله خان اتابکی، برادرش اکبر فلوتی (نوازنده فلوت)، مشیر همایون شهردار او را همراهی کردند و در لندن صفحات جالبی را ضبط و به یادگار گذاشتند. هنگ آفرین نوازنده و گاهی سرپرست ارکسترهایی بود که به تشویق ظهیرالدوله در انجمن اخوت تشکیل گردیده بود. او نیز از درویشان صفایی بوده است.

آثار چاپ شده او عبارت اند از: تصنیف فروردین در راست پنجگاه که شعر آن از دکتر نیر سینا می باشد و در سال 1336 در ترانه هایی ملی چاپ گردیده است. پیش درآمدهای نوا و راست پنجگاه متشکل از هجده قطعه پیش درآمد. «اپرت» که در کتاب دوم ویولن هنرستان به چاپ رسیده است.

حسین هنگ آفرین در سال 1331 درگذشت و در قبرستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

استادان مرتضی محجوبی (1)

محمود مفخم (مفخم الممالک)

محمود مفخم، ملقب به مفخم الممالک که خانمش فرخنده خانم یکی دیگر از همشیره های مشیر همایون است.

پدر مفخم موسوم به ماشاءالله خان منتصرالممالک برادر انیس الدوله زن سوگلی ناصرالدین شاه بود. مفخم با ناصرهمایون صاحب منصب موزیک نظام نسبت داشت و شاید تعلیمات اولیه پیانو را از او گرفته است. مفخم در دربار رفت وآمد داشت و در زمان مظفرالدین شاه سمت پیش خدمت موسوم یافت.

در یکی از سفر های مظفرالدین شاه به فرنگ که محمدعلی میرزای ولیعهد به سمت جانشین شاه به تهران آمده بود، به او اطلاع دادند که خانم تاج السلطنه خواهر شاه به قصد مسافرت اروپا همراه مفخم که استاد پیانوی او بوده به طرف قزوین حرکت کرده است. چون چنین رسمی نبود که از خانم های منسوب نزدیک شاه، در آن موقع که نسوان در حجاب بودند، خیال مسافرت فرنگ کنند و این تصمیم بدون اطلاع مقام سلطنت گرفته شده بود، محمدعلی میرزا عده ای را مأمور کرد که بروند و قبل از این که تاج السلطنه و مفخم از سرحد خارج شوند آن ها را به پایتخت برگردانند. مأمورین حرکت می کنند و آنها را از قزوین برمی گردانند. پس از رسیدن به تهران مفخم هم مورد بی مهری ولیعهد قرار می گیرد و تنبیه می شود و آمد و رفت او از همین تاریخ با دربار قطع می گردد.

او هم برای این که کاری داشته باشد کلاس مشق پیانو دایر می کند و کسانی که علاقه به فراگرفتن این ساز داشتند موقع را مغتنم دانسته در کلاس او حاضر می شوند و از تعلیمات وی بهره مند می گردند. مفخم مرد شریف افتادۀ درویشی بوده، بسیار شیرین و دلچسب ساز می زده و چون قبلاً در تار شاگرد آقا حسینقلی بوده، به موسیقی ایرانی کاملاً آشنایی داشته و از نوازندگان برجسته زمان خود به شمار آمده است. ریز  دادن با یک انگشت که در سبک شاگرد او مرتضی محجوبی اثر گذارده، از روش مفخم کسب گردیده، زیرا چون قبلاً تار می زده، مضراب ریز تار را خواسته است با پیانو تقلید نماید؛ در صورتیکه این روش برخلاف سبک خاص پیانو است که ترمولو را به کمک انگشت های شست و کوچک با فاصله هنگام (اکتاو) می دهند.

منبع: کتاب سرگذشت موسیقی ایران (جلد اول) تألیف استاد روح الله خالقی

استاد مرتضی محجوبی (۱۳۴۴ ـ ۱۲۷۹ش)

استادان مرتضی محجوبی، ابوالحسن صبا، علی تجویدی

وی نوازندۀ پیانو، آهنگساز و یكی از مهم‌ترین هنرمندان برنامه‌های گل‌ها در سال‌های ۱۳۳۵-۱۳۴۴ش بود. او را یك هنرمند بسیار خلاق، پیانیست صاحب سبك فاخر در اجرای موسیقی كلاسیك ایرانی شناخته‌اند كه گذشته از نوازندگی، ساخته‌های ملودیك او جزو ماندگارترین آثار موسیقی كلاسیك صدسال اخیر ایران است. او در خانواده‌ای از اشراف متوسط تهران متولد شد و به تشویق مادرش ضمن تحصیل در مدرسه آلیانس به آموختن پیانو نزد محمود مفخم‌الممالك (وف ۱۳۱۳ ش) پرداخت و ردیف‌ها را نیز نزد استادان بزرگی هم‌چون حسین‌خان اسماعیل‌زاده، حسین هنگ‌آفرین و حاجی‌خان ضرب‌گیر آموخت و از هنر درویش‌خان و طاهرزاده نیز استفاده كرد. در ده سالگی همراه عارف قزوینی، تصنیف ساز و شاعر و خوانندۀ بزرگ عصر انقلاب مشروطیت، كنسرت داد و از نوجوانی تا آخر عمر، معلم پیانو در خانواده‌های اشراف دورۀ قاجار و دورۀ پهلوی بود. با ضبط اولین صفحه‌هایش، به تنهایی و همراه با صبا، بدیع‌زاده، برادران نی‌داود، قمر و ادیب خوانساری، شهرت فراوان یافت.

او از اولین نوازندگانی بود كه از ابتدای تأسیس رادیو تهران، با آن همكاری كرد و در سال‌های ۱۳۳۵-۱۳۴۴ش، هنگامی كه برنامۀ گل‌ها در رادیو راه افتاد، از چهره‌های اصلی و تأثیرگذار در برنامه‌های گل‌ها شناخته شد. مرتضی محجوبی نیز مثل بسیاری از هنرمندان اصیل و استاد در موسیقی كلاسیك ایرانی، به‌خاطر وضعیت نامساعد اجتماع بعد از جنگ جهانی دوم، انزوا گرفته بود و فعالیتی نداشت. برنامۀ گل‌ها، جایگاهی برای معرفی هنر عالی او به مردم ایران بود. محجوبی در مدت ۹ سال حضور در برنامۀ گل‌ها و ضبط تعداد زیادی برنامه در گل‌های جاویدان، رنگارنگ، برگ سبز  و یک شاخه گل آثار درخشانی ضبط كرد كه نبوغ هنری عالی او را معرفی می‌كند. او در این برنامه‌ها، گاه به تنهایی، گاه با اركستر و گاه همراه با ساز و آواز، پیانو نواخته و گاه ساخته‌های ملودیک خود را به تنهایی و با اركستر اجرا كرده است. نوازندگی او با الهام از روش اجرای تار و سه‌تار و سنتور و استفاده از امكانات تكنیكی پیانو، صدایی را از این ساز استخراج کرد كه تا به حال شنیده نشده بود و بعد از او نیز در آن سطح از سلیقه و خلاقیت، شنیده نشده است. آهنگ‌هایش، از جمله «كاروان»، «من از روز ازل» و «نوای نی»، گاه با اركسترهای تك‌صدا و گاه با تنظیم استادانۀ روح‌الله خالقی و صدای غلامحسین بنان و حسین قوامی اجرا شده است. رهی معیری و نواب صفا نیز شاعران مورد علاقۀ او بودند و بعد از آن، مرضیه و پوران برای اجرای آن ساخته‌ها مورد توجه او قرار گرفتند.

آثار مرتضی محجوبی در برنامۀ گل‌ها، حجم قابل توجهی را تشكیل می‌دهد. تأثیر لحن و سلیقۀ نوازندگی او در اجراهای رضا ورزنده، فضل‌ا‌لله توكل و حتی حسن كسایی مشهود است و علی تجویدی بیشترین تأثیر را از روش آهنگسازی او گرفته است. او بعد از ابوالحسن صبا، اولین هنرمندی بود كه در برنامۀ گلها به مناسبت درگذشت او، برنامه‌ای ویژه اجرا شد. مجموعه آثار او به كوشش شاگرد محبوبش، فخری ملك‌پور به نام «مشق استاد» (تهران، اندیشه، ۱۳۸۴ش) منتشر شده است. او از ستون‌های اصلی برنامۀ گل‌ها در دورۀ طلایی آن بود. از آثارش می‌توان به صفحۀ گرامافون «پیانو مرتضی محجوبی»، تهران، آهنگ روز، ۱۳۴۹ش اشاره کرد.

منبع: سایت رادیو گلها

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-

دانلود قطعه ای در مایه دشتی

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-

تصنیف کاروان از شاهکارهای موسیقی ایران است. این تصنیف بی نظیر که اثر دل حساس استاد مرتضی خان محجوبی است، با صدای مخملین و زیبای استاد غلامحسین بنان جاودانه شده است. خوانندگان دیگری این تصنیف را اجرا کرده اند اما به نظر حقیر اجرای استاد بنان حال دیگری دارد و اجراهای دیگر به هیچ وجه قابل مقایسه با آن نیستند.

تصنیف کاروان

همه شب نالم چون نی     كه غمی دارم      دل و جان بردی اما       نشدی يارم


با ما بودی ،بی ما رفتی       چو بوی گل به كجا رفتی؟         تنها ماندم، تنها رفتی


چو كاروان رود، فغانم از زمين       بر آسمان رود، دور از يارم        خون می بارم


فتادم از پا به ناتوانی، اسير عشقم چنان كه دانی


رهائی از غم نمی توانم، تو چاره ای كن كه می توانی


گر ز دل برآرم آهی،آتش از دلم خيزد     چون ستاره از مژگانم،اشک آتشين ريزد

چو كاروان رود، فغانم از زمين       بر آسمان رود، دور از يارم        خون می بارم


نه حريفی تا با او غم دل گويم              نه اميدی در خاطر كه تو را جوبم


ای شادی جان سرو روان، كز بر ما رفتی

از محفل ما چون دل ما، سوی كجا رفتي؟


تنها ماندم، تنها رفتی


به كجائی غمگسار من، فغان زار من بشنو بازآ بازآ


از صبا حكايتی ز روزگار من بشنو بازآ، بازآ سوی رهی


چون روشنی از ديده ما رفتی، با قافله باد صبا رفتی


تنها ماندم ، تنها رفتی
 

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-

خواننده: مرحوم استاد غلامحسین بنان

آهنگساز: مرحوم استاد مرتضی محجوبی

تنظیم: مرحوم استاد جواد معروفی

ترانه سرا: مرحوم استاد رهی معیری

آهنگ در مایه دشتی

آواز همایون

عشق بازی نه من آخـر به جهان آوردم

یا گناهیست که اول من مسکین کردم

تـو که از صـورت حـال دل ما بی‌خبـــری

غم  دل  با تـو  نگـویم که نـدانی دردم

ای که پندم دهی از عشق و ملامت گـویی

تو نبــودی که من ایــن جـام محبـت خوردم

تو بـرو مصلحــت خـویشتـن اندیـش که من

ترک جان دادم از این پیش که دل بسپردم

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-

دانلود آواز همایون و بیداد - آواز استاد ادیب خوانساری با پیانو استاد مرتضی محجوبی

از راست به چپ : استاد مرتضی خان محجوبی ، استاد ادیب خوانساری

یک شاخه گل 218

هنرمندان : استاد اکبر گلپایگانی (آواز) ، زنده یاد استاد مرتضی محجوبی (پیانو)

شادروان استاد احمد عبادی (سه تار) ، آهنگ از زنده یاد علی اکبر شیدا

اشعار : مولانا ، بابا فغانی شیرازی ، فرصت شیرازی

آهنگ و آواز در دستگاه سه گاه ، گوینده : آذر پژوهش ، غزل آواز : بابا فغانی شیرازی

غزل آواز (بدون ساز)

مستم ، خرابم بی خودم منعم مکن ، عیبم مگو

افتان و خیزان می روم ، می بین و این با کس مگو

ای عارف بی خویشـتن ، خرده منه بر عاشـقان

دیـوانه واری می روم  ،  خانه به خانه ، کـو به کـو

***

غزل آواز

سحـــر ز میــــکـده گـریان و دردنـاک شدم         به راه دوست فتادم چو اشک و خاک شدم

چـراغ دیــدۀ مـن شمــع روی ساقـــی بود         که زد به خرمنـــم آتش چنان که پاک شدم

ز دلــق زهـــد فـروشـــان نیــافتــــم خبری         غبـــــار دامـن رنــدان جـامــه چــاک شدم

برگ سبز 95 با همکاری زنده یاد استاد مرتضی محجوبی و تعدادی از بزرگان موسیقی ایران

غزل آواز

استاد گلپا ؛ گوشه درآمد

 ای صـبا آن چه شـنیدی ز لب یار بگو                       عاشــقان محـرم رازنـد نـه اغـیـار بگو

استاد گلپا ؛ گوشه جامه دران ، گوشه داد ، تحریر

هم تو داری خبر از زلف شکن در شکنش

پیـش ما قصـۀ دل هـای گـرفــتـار بگو

 استاد گلپا ؛ گوشه حصار ، تحریر 

 شــرح غـارت گـری زلـف دل آویـز بگو                      قصـۀ غمـزۀ آن چـشـم سـتـمکار بگو

چهار مضراب افشاری (استادان شهناز ، بدیعی ، افتتاح)

استاد گلپا ؛ تحریر عراق ، گوشه عراق

 گوش را چون که ز پیغام نصیبی دادی                      کی بود چشـم مـرا وعـدۀ دیدار ، بگو

استاد گلپا ؛ گوشه عراق ، گوشه نهیب ، تحریر

چون حکایت کنی از دوست من از غایت شوق

بـاز صـدبـار بگـویـم که دگـر بـار بگو

استاد گلپا ؛ گوشه رهاب و فرود

 تا دگـر سـرو ننازد به خرامیدن خویش                       صفتی با وی از آن قامـت و رفـتار بگو

_______________________________________

زیبد که ز درگاهت نومید نگردد باز

آن کس که به امیدی بر خاک درت افتد

این هم برگ سبزی بود تحفه درویش

علی نگهدار شما

در این قسمت نگاهی گذرا به همکاری های استادان مرتضی محجوبی و اکبر گلپایگانی خواهیم داشت. البته ذکر این نکته لازم است که، آثاری که به آنها اشاره می شود تا به حال شناخته شده و در دسترس می باشند و قطعا آثار دیگری هستند که در دسترس بنده نبوده اند.

1- آوازی در مایه افشاری اجرا شده در برنامه های گلهای جاویدان 145، برگ سبز 95، شاخه گل 101، شاخه گل 143 با مطلع:

ای صبا آنچه شنیدی ز لب یار بگو

عاشقان محرم رازند نه اغیار بگو

2- آوازی درمایه بیات اصفهان (مرکب خوانی) اجرا شده در برنامه گلهای جاویدان 148 با مطلع:

خون می خورم این چه مهربانیست

جـان می کنـم این چه زندگانیست

3- آوازی در مایه شوشتری اجرا شده در گلهای جاویدان 151 با مطلع:

من هر چه دیده ام ز دل و دیده دیده ام

گاهی ز دل بود گلـه ، گاهی ز دیده ام

4- آوازی در مایه بیات ترک (بیات زند) اجرا شده در برگ سبز 34 با مطلع:

چه خلاف سـر زد از ما که در ســرای بستی

بر دشمنان نشستی دل دوستان شکستی

5- آوازی در مایه دشتی (مثنوی دشتی) اجرا شده در برگ سبز 57 با مطلع:

خواهم ای دل محو دیدارت کنم

جـلـوه گاه  روی  دلـدارت  کنم

6- آوازی در مایه دشتی (مثنوی دشتی) اجرا شده در برگ سبز 84 با مطلع:

خـوشا دردی که درمانی ندارد

سری کز عشق سامانی ندارد

7- آوازی در مثنوی شور اجرا شده در برنامه های برگ سبز 85 و گلهای رنگارنگ 182 ب با مطلع:

مست مستم ساقیا دستم بگیر

تا  نیـفتـادم  ز  پا  دسـتم  بگیر

8- آوازی در دستگاه ماهور اجرا شده در برگ سبز 130 با مطلع:

همه شب بر آستانت شده کار من گدایی

به خدا که این گدایی ندهم به پادشاهی

9- آوازی در دستگاه همایون اجرا شده در برگ سبز 150 با مطلع:

امشب شراب خانه رندان خموش بود

نه رنگ در پیاله نه باده به جوش بود

10- آوازی در مایه افشاری اجرا شده در گلهای رنگارنگ 225 با مطلع:

در کــوی خـرابـات کـسی را کـه نیــاز است

هشیاری و مستیش همه عین نماز است

11- آوازی در دستگاه سه گاه اجرا شده در گلهای رنگارنگ 231 با مطلع:

بـازا که هـنــوز نیـمه جـانی بـاقی است

زان کشته بی نشان نشانی باق است

12- آوازی در دستگاه همایون اجرا شده در گلهای رنگارنگ 244 با مطلع:

خوش آنکه حلقه های سر زلف واکنی

دیوانگـان  سلسـله ات  را   رهـا کنی

13- آوازی در مایه دشتی (مثنوی دشتی - اجرایی دیگر) اجرا شده در گلهای رنگارنگ 246 با مطلع:

خواهم ای دل محو دیدارت کنم

جـلـوه گاه  روی  دلـدارت  کنم

14- آوازی در مایه افشاری اجرا شده در گلهای رنگارنگ 247 با مطلع:

افـسـرده از یـار جداییـست دل من

سرگشته افتاده ز پاییست دل من

15- آوازی در مایه افشاری اجرا شده در گلهای رنگارنگ 258 با مطلع:

هر  شب  فزاید  تاب  و  تب  من

وای از شب من وای از شب من

16- آوازی در مایه افشاری اجرا شده در گلهای رنگارنگ 260 با مطلع:

خـانـمان  سـوز  بـود  آتـش  آهی  گاهی

ناله ای می شکند پشت سپاهی گاهی

17- آوازی در مایه بیات ترک (بیات زند) اجرا شده در شاخه گل 169 با مطلع:

وه که سودای تو آخر سر به شیدایی کشید

قـصـه عشــق نـهـان ما به رســوایی کشید

18- آوازی در مایه افشاری و قره باغی اجرا شده در شاخه گل 207 با مطلع:

هر جا که سفر کردم تو همسفرم بودی

وز هــر طـرفی رفـتـم تـو راهـبــرم بودی

19- آوازی در دستگاه سه گاه اجرا شده در شاخه گل 218 با مطلع:

سحــر  ز  میـکـده  گریان  و  دردناک  شدم

به راه دوست فتادم چو اشک و خاک شدم

20- آوازی در مایه ابوعطا اجرا شده در محفل خصوصی منزل مرتضی خان محجوبی با مطلع:

از عقل و ادب هیچ مگوئید که امروز

جـز حالت شـوریده و دیـوانه ندانیم

نکات:

در لیست بالا فقط به برنامه هایی اشاره رفته است که در آنها استاد محجوبی با پیانوشان آواز استاد گلپایگانی را همراهی میکنند و در واقع تعداد زیادی برنامه گلها موجود است که در آنها استاد گلپا آوازی با ساز نوازندگان دیگر اجرا کرده اند و در آن برنامه قطعه ای از تکنوازی پیانو استاد محجوبی گنجانده شده است و در واقع این نوع برنامه ها مد نظر بنده نبوده است، چون همکاری مستقیم به حساب نمی آید.

در بین 20 اجرایی که ذکرش رفت، بر اساس تقسیم بندی دستگاه ها و آوازها (مایه ها) ، ترتیب بیشترین اجراها به شرح زیر است:

1- مایه افشاری: 6 اجرا 

2- مایه دشتی: 3 اجرا

3- دستگاه همایون، دستگاه سه گاه، مایه بیات ترک: 2 اجرا

4- دستگاه شور، دستگاه ماهور، مایه ابوعطا، مایه بیات اصفهان، مایه شوشتری: 1 اجرا

در ضمن همانطور که اشاره شد ممکن است برنامه های دیگری با همکاری این دو استاد گرانقدر به یادگار باقی مانده باشد که در دسترس بنده نبوده اند، لذا از دوستانی که اطلاعاتی در این زمینه دارند، خواهشمندم نظرات و اطلاعاتشان را در قسمت نظرات وبلاگ عنوان بفرمایند.

ساز محجوبی
آنـکـه جـانم شـد نوا پـــرداز او                     می سرایم قصه ای از ساز او
سـاز او، در پـــرده گـویـد رازها                     سر کنـد در گـوش جان آوازها
بانـگی از آوای بلبــل، گــرم تر                     وز نــوای جـویـبـــاران، نـرم تـر
نغمه ی مرغ چمن، جان پــرور است                     لیک در این ساز، سوزی دیگر است
آنچه  آتش ، با نیستان می کند                     نـاله  او ، با  دـلم  آن  می کــند
خســته  دل داند ، بهای  ناله را                     شمع  دانـد ، قــدر  داغ  لاله  را
هر دلی از سوز ما، آگاه نیست                     غیـر را در خلوت ما ، راه نیست
دیگران دل  بسته  جان و سرند                     مردم  عاشق ، گروهی  دیگرند
شرح این معنی زمن باید شنید                     راز عشق از کوهکن باید شنید
حال  بلبل ، از  دل  پروانه  پُرس                     قصه  دیــوانه ،  از  دیوانه  پُرس
من  شناسم  ، آه  آتشـناک  را                     بانگ  مستانِ  گریبان  چاک را
چیستم  من ؟ آتشی  افروخته                      لاله ای از داغ حسرت سوخته
 شمع را درسینه سوز من مباد                      در محبت،کس به روز من مباد
  سودم از سودای دل، جز درد نیست                      غیر  اشک  گـرم  و  آه  سرد  نیست
  خسته  از پیکان  محرومی، پَرم                      مانده بر زانوی خاموشی، سرم
  عمر کوتاهم ، چو گل بر باد رفت                      نغمه ی شادی مرا  از  یاد  رفت
  گر چه غم در سینه ی خاکم برد                      ساز  محجوبی ،  بر  افلاکم برد
   شعله ای چون  وی جهان افروز نیست                     مرتـضـی ،  از  مـردم   امــروز  نیــست
   جان  من ،  با  جان  او  پیوسته است                      زآنکه چون من از دو عالم رسته است
ما دو تن در عاشقی پاینده ایم
تا محبت  زنده باشد ، زنده ایم

رهی معیری، فروردین ماه 1316

استاد مرتضی محجوبی در کنار استاد رهی معیری و جمعی از دوستان 

مرتضی خان محجوبی اول فروردین ماه ۱۳۴۴ در سن ۶۵ سالگی در گذشت. پیکر وی در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. بنابر وصیت وی، استاد اکبر گلپایگانی پس از خاکسپاری ایشان بر مزارش آواز خواند.

آرامگاه استاد مرتضی محجوبی در قبرستان ظهیرالدوله

مرتضي محجوبي ( 1344 - 1279 )

به شهادت گذشتگان و با استناد به آرشيو مكتوب و بازمانده در راديو ، مرتضي خان محجوبي از دو جهت منحصر به فرد و يكتا است. از لحاظ نوازندگي ، كه تابه حال كسي در پيانو مانند او نبوده و نيست و از نظر پركاري. مرتضي خان اگر پركارترين و پربارترين هنرمند راديو نباشد، لا اقل از پربارترين هاست. عليرغم همه تحسين ها و تجليل هايي كه از او شده، هنوز يك فهرست كاملا دقيق و مشخص از كارهاي او فراهم نيست و راقم اين سطور كه سالهايي از عمرش را عاشقانه در پي زندگي و آثار مرتضي خان صرف كرده و هنوز هم مي كند، نيز موفق به اين كار نشده است.
در زمينه موسيقي ايراني هنوز كارهاي بسيار است كه نشده است و اين هنرها مي تواند زمينه غني و بكري باشد براي كساني كه روحيه جويندگي و تحقيق دارند. اما شرط آنست كه محقق خود موسيقيدان و موسيقي شناس باشد (لا اقل تا حدي) و روش پژوهش را هم بداند و صد نكته غير حسن ببايد ، تا كه مقبول مردم صاحب نظر شود.
مرتضي خان محجوبي از آن هنرمندان مكتب رفته ولي "خط " ننوشته بود كه به سر پنجه سحر آميز و آبشار روان احساسش، نغمه خوان دل عاشقان شد. او در خانواده ای متولد شد كه همه علاقه به موسيقي داشتند. در خانه شان پيانو بود و مادرش كمي به اين ساز آشنا بود. استعداد فطري و علاقه مرتضي چنان بود كه خود به تنهايي نواختن "پيش درآمد اصفهان " اثر درويش خان را روي پيانو آغاز كرد. براي پرورش استعداد درخشانش، نزد دو استاد بزرگ آن زمان به شاگردي گذارده شد در حالي كه 6 سال بيش نداشت. اساتيد وي ، سلطان حسين خان هنگ آفرين و محمود مفخم الممالك بودند.

هنگ آفرين از تحصيل كردگان موزيك نظام بود و در عين آشنايي به مباني موسيقي غرب، نزد ميرزا عبدالله و ديگر اساتيد رديفها را كار كرده بود و از بهترين نوازندگان سه تار بود. محمود مفخم الممالك نيز كه قبلا در تار شاگرد ميرزا حسينقلي بود از برجسته ترين نوازندگان دوره خود به شمار مي رفت. شيوه تعليم اين دو استاد، به روش قدما بود. مرتضی خان نزد هنگ آفرين ، معلومات رديفي خود را تكميل مي كرد. در ضمن نزد حاجی خان ضرب گير (عين الدوله) به فراگرفتن تنبك و اصول و تصانيف مي پرداخت و قوت و مايه سازش در نواختن ضربي ها  حاصل آن ايام است. منزل آنان محل تجمع اساتيد و موسيقيدانان معروف بود و به خصوص ميرزا حسين خان اسماعيل زاده نوازنده استاد كمانچه كه در همسايگي آنان منزل داشت، از محضر پربار خود، مرتضي را بهره مي بخشيد. مرتضي خان داراي استعداد و توانايي غير عادي در نواختن پيانو بود. اساتيد زبده ،كار فراوان و محيط خانوادگي مناسب بر اين استعداد علاوه شد و از او نوازنده ای اعجوبه ساخت. هنوز كمتر از ده سال داشت كه در محافل رجال و اعيان كنسرت مي داد و مورد تشويق واقع مي شد.

به همراه برادرش شادروان رضا محجوبی در كافه پدرش واقع در لاله زار كه محل تجمع اعيان و منور الفكرهاي آن زمان بود پيانو مي نواخت. شهرت وي به جايي رسيد كه در ده سالگي به همراه حاجی خان، مفخم الممالك، شكر الله خان قهرمانی و برادرش رضا محجوبی (نوازنده ویولن)، در تالار سينمايي فاروس لاله زار همراه با آواز عارف قزويني كنسرتي داد. كساني كه در روحيه و زندگي عارف و به خصوص سختگيري و مشكل پسندي او وارد هستند مي دانند كه پذيرفتن اين طفل كوچك به عنوان همراهي كننده آواز در كنسرت عارف چقدر مهم بوده است. در دوازده سالگي، او نوازنده ای شناخته شده بود كه به اتمام دوره رديف عالي موفق شده و معلم خصوصي فرزندان بسياري از رجال مملكتي آن ادوار بود.

زندگي او نيز سير و روندي غير عادي داشت. در سيزده سالگي متكفل زندگي خود و خانواده 14 نفري اش شد و آنها را اداره مي كرد و با اساتيدي چون درويش خان ، حسین  طاهر زاده ، حاجی خان و حسین خان اسماعيل زاده كنسرت مي داد. در بيست سالگي ازدواج كرد و در این سال ها براي پر كردن صفحه به بيروت، شام و حلب سفر كرد. از اين سفرهاي متعدد حدود 100 صفحه پر شد كه اكنون تعدادي از آنها در دسترس است. اكثر اين صفحات همراه ويولون ابوالحسن صبا ، حسين خان ياحقي و طاطايي، تار مرتضي ني داود و ارسلان در گاهي و عبدالحسين شهنازي و ضرب آقا رضا خان روانبخش است. او با صداي اشخاصي چون جلال تاج اصفهاني ، ملوك ضرابي ، قمرالملوك وزيري ، ملكه حكمت شعار (با نام مستعار م - ب) ، اديب خونساري و بديع زاده و ديگران صفحه را پر كرده است كه آثار دلنشيني هستند و هنوز بعد از مدتها كه به گوش مي رسد، تازگي خود را از دست نداده اند. دو صفحه تكنوازی وی در "شور" و "افشاري" نيز باقي مانده است كه نمونه عالي و والايي است از دوران اوج قدرت وي. زندگي او از راه تدريس و تعليم پيانو مي گذشت و در نواختن اين ساز چنان بود كه در بين گذشتگان، معاصران و آيندگان نيز همتا و رقيبي نيافت.

در سال 1319 هنگام تاسيس اداره راديو به اين سازمان وارد شد و تا آخر عمر در آنجا زندگي مي كرد و بيشتر خود به تنهايي مي نواخت. مدتي سرپرست برنامه موسيقي راديو و چندي هم محاسب امور مالي در اين مشاغل دوام نياورد. از سال 1334 با شروع برنامه گلها، وارد آن شد و از ستون هاي اصلي و ثابت آن برنامه به شمار مي رفت. وي به تنهايي و با ديگران نوازندگي مي كرد و آهنگ مي ساخت. بيش از نيمي از نوارهاي راديو در آن سالها آثاري از پنجه سحر آميز او را با خود دارند و يادگار هنر وي به شمار مي روند. تصانيف وي نيز با اركستر گلها در همان سالها اجرا شد كه تمامی آنها هنوز شهرت دارند و از خاطر نمي روند. آثار وي را مرحوم غلامحسين بنان، مرضيه، حسين قوامي و خوانندگاني ديگر اجرا كرده اند ولي بهترين اجرا گر آثار مرتضي خان، بنان است كه بسيار مورد علاقه و احترام وي بود. در راديو به همراه نوازندگاني چون : ابوالحسن صبا ، حسين خان ياحقي ، علي تجويدي ، حبيب الله بديعي ، حسين تهراني ، لطف الله مجد ، فرهنگ شريف ، جليل شهناز ، حسينعلي وزيري تبار ، حسن كسايي ، احمد عبادي ، پرویز یاحقی ، رضا ورزنده ، مهدی خالدی  و ... همکاری داشته است.

او جز ء معدود نوازندگان و سازندگان راديو بود كه به خاطر وظيفه اداري و انتفاع مادي آهنگ نمي ساخت و در حقيقت تابع ذوق و دل خويش بود. پس از مرگ او ، صندوق حاوي دست نوشته هاي بسيار و آهنگ هايش (كه پخش و اجرا نشده بودند) در اثر بي مبالاتي از بين رفت و نابود شد. رهي معيري به خط موسيقي او بسيار آشنا بود و قرار بود كه او باقي مانده اين آثار را به خط موسيقي بين المللي برگرداند كه بيماري اجل مهلتش نداد. مرتضي خان ، نوازنده نابغه و حساس كه با آثار خود ، جايي مهم در موسيقي ايران براي خود دارد ، در تنهايي و قدر نشناسي در گذشت. ديگر همچون او نيامده است و اين كه بيايد يانه جاي شك است.